Shkruan prof. Zymer Mehani
Një kurorëzim i origjinalitetit krijues të Ali Asllanit, ku ndeshën dhe mentalitetet e ndryshme të njerëzve në shoqëri, Hanko Halla është poema humoristike që u botua më 1933 në revistën “Minerva”. Botimin e parë të plotë të veprës e kemi në vitin 1942. Kjo vepër u bë shumë shpejt popullore dhe mbeti kryevepra e tij poetike, duke lënë prapa lirikat e dashurisë apo lirikën satirike. Kjo vepër shfaq karakterin krijues të Ali Asllanit si dhe metodën e tij krijuese.
Prandaj tërë vepra është një monolg i protagonistes, Hanko Hallës, ku ajo shpreh emocionet dhe qëndrimet e saj për mjedisin që e rrethon dhe për kohën e shkuar. Ndërsa Hanko Halla e kundërshton apo e interpreton botën nëpërmjet monolgut, autori e shfaq veten rrallë për të mbështetur monodramën e tij. Atëherë shtrohet pyetja , ku qëndron autori? A fshihet ai pas tonit elegjiak të ligjërimit të Hanko Hallës, apo në tonin e theksuar humoristik, që e përshkon gjithë tekstin e poemës, apo në të dyja rastet?
Grindja dhe pakënaqësia e Hallës nis brenda në shtëpi, fillon me nusen, pra brenda familjes. Këtu ndeshja bëhet ndërmjet dy grave; njëra plakë dhe tjetra e re.
Në thelb është një mosmarrëveshje brezash, jo vetëm në konceptin e jetës e të moralit , po para së gjithash të ndjeshmërisë së saj. Halla e ka humbur rininë dhe flet me emocionet e humbjes, kurse nusja do që ta jetojë rininë e saj.
Prandaj në këto marëdhënie, kërkesa e Hanko Hallës është kërkesë për mbisundim; nusja duhet të jetë e nënshtruar dhe do të quhet e mirë vetëm nëse i urdhërohet vjehrrës.
“lepe” fjalë e parë, “peqe” fjalë e dytë. Edhe asgjë tjetër, vetëm “lepe”, “peqe”
Halla vetë kur kujton rininë e saj, fluturon në kujtime të bukura e të dhimbshme, ndërsa veshja mer rëndësinë e dekorit. Duke përjetuar rininë e tashme të nuses, ajo vajton rininë e saj të bukur, por të humbur.
Halla ka përjetuar një tërmet shpirtëror; atë të ndërrimeve e të moskuptimeve.
Me kalimin e kohës çdo gjë është përmbysur. Është prishur rendi i mëparshëm dhe ky ndryshim merr dimensione fantastike në të folurit e në të menduarit e figurshëm të plakës.
Kjo natyrë e përzishme është një pasqyrë e botës shpirtërore të shkretuar të Hallës. Dhe ky shkretim ngriihet emocionalisht shkallë-shkallë, derisa arrin në nivelin e përmbysjes, të cilën e sjell situata, Hankoja tanimë sheh se nuk dallohet mbi të tjerat, se të tjerat kanë guxim të kërkojnë barazi në familje dhe shoqëri. Ajo shpreh në mënyrë të figurshme teorinë e famshme se nuk mund të barazohet ”kongjili i zjarrit” me “gjerdanin e arit”; si në rrethin familjar, ashtu nuk mund të bëhet barazimi i shtresave dhe në shoqëri.
Dallimet e shtresave shoqërore (nëpër rrëmujën e të menduarit të Hanko Hallës) nuk kanë të bëjnë me dallime materiale por me dallime morale. Kalimi i Hanko Hallës nga bota e ngushtë e familjes në botën e gjerë të shoqërisë, nis me udhëtimin e saj për në Tiranë, ku mënyra e jetesës, që ajo nuk e do dhe nuk e kupton, e kthejnë atë përfundimisht në përmasën e saj njerëzore.
Lutja që i bën ajo djalit pas këtyre njohjeve të botës: “Ik e thuaj nuses të ma bëj hallall” – është një zgjedhje e autorit që përmban në vete një simpati njerëzore për protagonisten e poemës së tij: plaka nuk ndryshon e nuk ka si të ndryshojë, ajo vetëm mund të shpëtojë shpirtin e saj në raport me nusen e vet. Autori nuk shfaq qëndrim të prerë dhe të hapur, por e lë hapur dritaren për lexuesin, që ai ta ndjejë vetë këtë pjesë të botës, por pa dyshim duke e veshur tekstin me një ton elegjiak.
